Çöpler. Parkta, yollarda, denizde her yerdeler. Sanırım bir tek havada yoklar. Düşünsenize yer çekiminin olmadığı bir Dünya’da, çöplerle beraber havada süzülüyoruz. Kulağa pek iyi gelmiyor. Hatta kulağa iyi gelmeyen bir başka haber daha söyleyim: Maalesef, havada da çöp var. Hem de Dünya’nın en büyük çöplüğü var. Dünyamızın yörüngesinde 6000 tona yakın malzeme var.
Yerden çok çok yüksekte, yaklaşık 900 hatta 1000km yüksekte gezegenimizin çevresinde dönüp duran 6000 ton çöp. Peki çöpler oraya nasıl çıkıyor? Biz fırlatıyoruz. Tabi ki bu elimizle tuttuğumuz bir ambalajı yere bırakmak kadar kolay olmuyor. Fırlattığımız bu çöplerin yerçekimine karşı koyması için biraz milyar dolarlara gerek duyuluyor. Tabi şimdi milyon dolarlara kadar düştü bu fiyat. Yani evet aslında düşünürseniz bu roketlerin amacı atmosferi aşmak ve yükü uzaya çıkarmak. Zaten uzay uçuşlarını izlediyseniz mutlaka dikkatinizi çekmiştir uzay aracı yükseldikçe üzerinden birer birer parçalar ayrılır. Bunlar fırlatma roketleridir ve içerisindeki yakıt bittikten sonra gereksiz yük oluşmaması için uzay aracından ayrılırlar ve Dünya’ya çakılırlar. Aslında uzay roketleri biraz da poşetlere benziyor. Düşünün bakayım nasıl? Yani uzay roketi ve poşet arasındaki benzerlik ne?
Bildiğiniz gibi 2019 yılından beridir marketlerdeki poşetler ücretli oldu. Poşete ücret vermemek istiyorsak elimizde bir poşetle beraber markete girmeliyiz. Ha yok sorun değil parası neyse veririm, doğaya da bir poşetlik zararım dokunsun ne olacak diyorsanız fazla düşünmeye gerek yok, sadece markete gidersiniz. İşte spaceX artık poşete para vermek istemeyenlerden. Zaten kuruluş amaçlarından birisi de uzay taşımacılığı maliyetlerini düşürmek. SpaceX in falcon roketlerini artık hepimiz biliyoruz. Bu roketlerde dikkatimizi çeken konu ise tekrar yeryüzüne dikey bir şekilde inebilmeleri. Hatta Elon Musk bu projesini hayata geçirirken poşetlerden ilham almış. Şaka şaka.
SpaceX in en büyük önceliği Starship programıdır. Bu proje tamamen yeniden kullanılabilir bir fırlatma aracıdır. Kullanım amacı ise Ay ve Mars’a kargo taşımak, aynı zamanda insanlı görevler geliştirmektir. Starship uzay aracı ve Super Heavy roketi kısaca starship olarak adlandırılıyor. Super heavy roketi, Starship uzay aracını uzaya çıkardıktan sonra geri yeryüzüne dikey olarak inebiliyor.
Peki bu muhteşem fikir NASA’nın aklına gelmedi mi? Yani aynı roketi tekrar tekrar kullanarak uzay uçuşlarındaki maliyeti düşürme fikrini koskoca NASA düşünemedi mi? Tam olarak değil, ama benzer bir şey düşünmüştü. Nasa 1981 yılında Space Shuttle yani uzay mekiği programının ilk uçuşunu gerçekleştirmişti. Programın amacı uzaya gönderilen aracın tekrar kullanılarak maliyetin azaltılmasıydı. Ancak 2011 yılında projeye son verildi. Proje tanıdık geldi mi? SpaceX’den farklı olarak Nasanı bu aracının roketleri değil, üç ana bölümünden birisi olan yörünge adını verdikleri beyaz uçak yeryüzüne iniş yapıyordu. Üçüncü bölüm olan iki beyaz katı roket iticisi ve ikinci kısım olan büyük turuncu yakıt deposu, içleri boşaldıktan sonra yeryüzüne çakılıyorlardı.
Nasa’nın uzay mekiği kullanılarak şu an hala yörüngede olan Uluslararası uzay istasyonunun ilk parçası 1998 yılında yörüngeye fırlatıldı. Toplam ağırlığı yaklaşık 400.000kg olan uui ‘nin tek bir fırlatmayla yörünyeye oturtulması için çok fazla güç sarfetmek gerekir. Bu yüzden uzay ve yeryüzü arasında asansör görevi gören Bu uzay mekiği kullanıldı. 16 modülden oluşan bu istasyonun 4 ü Rus, 9u Amerika, İkisi Japon ve birisi Avrupa modülüdür.
Ee yani bu adamlar zaten uzaya çıkma masraflarını azaltmak için yeniden kullanılabilir bir uzay mekiği tasarladılarsa, sonradan neden bu proje devam etmedi? Acaba Elon Musk’ta bu işten sonradan vaz geçer mi, yani hesaba katmadığı bir şeyler olabilir mi?
Aslında NASA’nın uzay mekiği projesi birçok iş için yardımcı olmuştu. Örneğin ISS nin inşa edilmesinde kullanılmıştı. Hubble uzay teleskobu ve chandra x ray gözlemevini yörüngeye taşıdı. Ama yine de uzay mekiği projesi bir çok açıdan yetersizdi. Bu sorunlardan en önemlisi maliyetinin çok yüksek olmasıydı. Amaç maliyetin düşürülmesiydi ama amacına ters düşen bir proje oldu.
NASA elindeki parayla astronotları Dünya yörüngesinden de uzağa; Ay’a hatta Mars’a göndermek için uzay mekiği programını sona erdirdiğini belirtti. Zaten bir uzay mekiği ile Ay’a gidemezsiniz. Çünkü uzay mekiği düşük Dünya yörüngesinde seyehat etmek için tasarlanmıştır.
Yani sonuç olarak Elon Musk’un SpaceX şirketinin amacı da Nasa’nın Space Shuttle projesinin amacı da benzer ama aynı değil.
Elon Musk gibi Jeff Bezos’un da kurduğu bir havacılık ve uzay araştırma şirketi var. Şirketin ismi Blue Origin. Bu şirketin amacı da yeniden kullanılabilir fırlatma araçlarıyla uzaya erişimi daha ucuz hale getirmek.
Aslında bu iki şirkette roketlerini yeryüzüne başarılı bir şekilde indirmeyi başardılar. Ancak bir sorun var. Roketler her ne kadar tek parça halinde yeryüzüne inseler de, maalesef Dünyamızın etrafında küçük parçalar bırakarak yeryüzüne iniyorlar. Bu parçalar somunlar, cıvatalar, pul pul dökülen boya parçaları ve daha birçok küçük parçayı kapsar. Ömrünü doldurmuş ama hala yörüngede kalmaya devam eden kullanım dışı uydulardan bahsetmiyorum bile. Gözlenebildiği kadarıyla şu anda alçak yörüngede kullanılmayan yaklaşık 2 bin 600 tane uydu, bir bilgisayar ekranından daha büyük 10 bin nesne, yaklaşık bir portakal büyüklüğünde 20 bin nesne, bir bilye büyüklüğünde 500 bin nesne ve 100 milyondan daha fazla takip edilemeyecek kadar küçük parçacık bulunmaktadır. Tamam hadi büyük parçaları anladık, küçücük parçalardan ne olabilir ki?
İşte bu olabilir.
Bu gördüğünüz alüminyum tabaka çok büyük gibi görünse de aslında 4 inch boyunda. Ortasında krater oluşmasına sebep olan ise bu gördüğünüz 7 gramlık polikarbonat. Yani plastik parça diyebiliriz. Aslında plastik parçanın boyutlarından emin değilim çünkü baktığım her yerde farklı rakamlar yazıyordu. Ama sonuç olarak küçük bir parça. Bu 4 inch lik alüminyum tabakaya bu küçük plastik, uzay enkazlarının ISS ye ne kadar zarar verebileceğini göstermek için çarptırılmış. Çarptırılmış diyorum çünkü bu yeryüzünde yapılan bir deney.
Uzaydaki küçücük bir çöp, kalın bir metal tabakaya nasıl böyle zarar verebilir? Saatte 24.000km hızla çarparak. Dünyada yapılan bu deney için bilim adamları 1960larda “hafif hava tabancası” denilen bu makineyi icat etti. Bu makine yardımıyla içerisine konulan parça saniyede 8 km kadar hızlandırılabiliyor. Bu aslında büyük bir hız gibi görünse de Dünya yörüngesinin dışından gelen mikrometeoritler saniyede 20 km hıza kadar ulaşabilir. Eğer bu makineyi biraz daha yakından incelemek isterseniz ve VR gözlüğünüz varsa açıklamadaki linke tıklayabilirsiniz. Bu sayede bu makineyi boydan boya görebilirsiniz. Maalesef uzay çöpleri için böyle bir video bulamadım. Ama, Uzay değilse bile yer yüzünün en yükskek dağı olan Everest Dağı’nda biriken çöplerle alakalı 360 derece bir video buldum.
https://www.republicworld.com/technology-news/science/why-did-nasa-retire-the-space-shuttle-program.html -> NASA, uzay mekiği programını neden emekli etti?
https://www.nasa.gov/centers/kennedy/about/information/shuttle_faq.html#21 -> uzay mekiği ve ISS hakkında sorular ve cevaplar
https://www.youtube.com/watch?v=Jb4prVsXkZU -> Bir uzay mekiği nasıl indirilir? (Türkçe altyazılı)
https://www.youtube.com/watch?v=5KygwcZ545U -> Atlantis uzay mekiği fırlatma 2010
https://www.nasa.gov/audience/forstudents/k-4/stories/nasa-knows/what-is-the-space-shuttle-k4.html -> Uzay mekiği nedir
https://www.spacecampturkey.com/uzay-copleri
https://www.youtube.com/watch?v=3pTMzoj6Hgo 360derece hafif hava tabancası video
https://www.nasa.gov/centers/wstf/site_tour/remote_hypervelocity_test_laboratory/two_stage_light_gas_guns.html iki aşamalı hafif gaz tabancası
https://www.youtube.com/watch?v=Ez609kf49y8 Uzay enkazının gücü (03:40)
https://www.youtube.com/watch?v=k_kmCUoIfhk High velocity gas gun
https://www.youtube.com/watch?v=BK79eI71qxU Everest çöpleri
https://www.nasa.gov/centers/hq/library/find/bibliographies/space_debris NASA Uzay çöpleri hakkında
Yorumlar
Yorum Gönder