9 kasım 2022 Meta yani eski adıyla Facebook 11.000 kişiyi işten çıkardı ve %13 küçüleceğini duyurdu. Ardından diğer teknoloji şirketleri geldi. Google’ın ana şirketi olan Alphabet 12.000 kişiyi işten çıkarma kararı aldı. Microsoft 10.000 kişiyi işten çıkarma kararı aldı. Amazon 18.000 çalışanını işten çıkaracağını açıkladı. Tabiki bu durum bunlarla sınırlı değil. Cyripto.com, Coinbase, Dell, eBay, Twitter, Shopify, Netflix, Tesla gibi büyük şirketler birçok işçisini çıkarma kararı aldılar. Peki tüm bunların sebebi ne? Dünyaca kocaman bir ekonomik krizin içine mi girdik?
İnsan ihtiyaçlarını kıt kaynaklar ile karşılama faaliyetini inceleyen bilim dalına ekonomi adı verilir. Bir ülkenin iyi giden ekonomisi değişen algılar ve kötümser beklentiler sonucu kötüye doğru gidebilir. İşsizlik artabilir, şirketler batabilir. Toplumda buhran yaşanabilir. Ülke genelinde yaşanan bu olumsuz durumlar ekonomik kriz olarak adlandırılır. Ekonomik kriz sonucu ise ülkenin iflası gerçekleşebilir.
Ülkenin iflası ise hükumetin, vadesi geldiğinde borç ve faiz ödemesini yapamaması anlamına gelir. Bu ödemelerin yapılamaması temerrüde düşmek olarak adlandırılır.
Sanayi devrimiyle birlikte ekonomik modellere geçtiğimiz günden beri Dünya üzerinde tam 83 tane ülke temerrüde düştü. Temerrüde düşen bu 83 ülke arasında Dünya’nın büyük ekonomilerine sahip olan ABD, Almanya, Japonya ve İngiltere de var. Üstelik ABD bu güne kadar 5 kez temerrüde düştü. Bu durumlar da gösteriyor ki ülkelerin iflas bayrağını çekmeleri çok nadir olan bir olay değil.
Bazı krizler ülke içerisindeki ekonomiyi felç ederken bazı krizler de tüm Dünya’da büyük bir etki bırakabiliyor. Örneğin Büyük Buhran olarak adlandırılan 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı.
1929 yılında başlayan ve etklilerini 1930 larda da sürdüren eknomik buhrana verilen isimdir. Buhran Kuzey Amerika ve Avrupa’yı etkisi altına almasına rağmen Dünya’nın neredeyse tamamında yıkıcı izler bırakmıştır. Bunalım Dünya’da 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında düşmesine ve dünya ticaretinin de %65 oranında azalmasına neden olmuştur. Bu büyük bunalımın sebebini ise şu şekilde açıklayabiliriz:
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Amerika, İtalya ve Almanya’dan tazminat istedi. Ekonomisi kötü durumda olan Almanya ise tazminat sorununa çözüm olarak para basmayı denedi. Bu para Amerika tarafından kabul edilmedi. Çünkü paranın karşılığı yoktu. Dolayısıyla Amerika bu borcun ödenmesini altın olarak talep etti. Bu kadar basılan para Almanya’da hiperenflasyona neden oldu. Dünya’daki altın stoğunun çoğu da Amerika’nın elindeydi. Bu yüzden Almanya ABD’nin talebi doğrultusunda altın ile borçlarını ödeyemedi.
Altın rezerv yetersizliğinden dolayı Amerika bu ödemeleri hizmet ve mal olarak almayı kabul etti. Bu da Amerika’nın kendi ekonomisini büyük bir zarara uğratmıştı.
Aynı zamanda Amerika’nın Flo Rida eyaletinin gelişmesi ve gelecekte o bölgelerin çok değerlenecek olması düşüncesi Flo Rida’daki arsa fiyatlarını çok şişirmişti. Halkın büyük çoğunluğu bu bölgeden arsa almaya başlamıştı. Bu süreç devam ederken 1928 yılında büyük bir kasırga eyaleti vurdu. Binlerce ev hasar gördü. Bu sebeple Flo Rida’nın değeri büyük ölçüde düştü. Flo Rida’da gayrimenkul yatırımı yapan yatırımcılar, yatırımlarını ellerinden çıkarabilmek için çok düşük fiyatlara satışa çıkardılar. Bu paralarla da New York borsasına yatırım yaptılar. Bu sefer New York borsası tırmanışa geçti. Amerikan merkez bankası New York Borsası’nın balona dönüşüp patlamasını engellemek için faizleri iki katına çıkardı. Bu sefer de borsa aynı hızda düşmeye başladı.
Kara Perşembe olarak anılan 24 ekim 1929 günü borsa dibe vurdu. O zamanın parasıyla 4,2 milyar dolar yok oldu. Bu süreçte 4000 kadar banka battı, binlerce insanın mal varlığı yok oldu. Artık insanlar parayı değil takas yöntemini kullanmaya başlamışlardı. Bu da insanların statülerini yok etti. İnsanlar sürekli bir şeyler üretip başka şeylerle takas etmeye başladılar.
Dönemin Amerika başkanının izlemiş olduğu liberal ekonomi modeli de çok iyi sonuçlar vermemişti. Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler mottosuyla yürütülen ekonomide devlet hiçbir şekilde para akışına karışmıyordu. İsteyen istediği şekilde ticaret yapıyordu. Bu durumda hem tekelleşmeye neden oldu hem de sorgusuz sualsiz verilen krediler geri alınamadı.
Krizin çözümü için Keynesian Ekonomi denilen modele geçildi. Bu modelde devlet ticarete müdahale edebiliyordu. Kamu harcamalarının artırılmasıyla piyasaya canlılık getiriliyordu. Büyük buhranın ortasında Empire State binası ve Golden Gate köprüsü inşa edilmeye başlandı. Bu gereksiz bir harcama gibi görünse de birçok işsize iş olanağı sağladı. Aynı zamanda bankalar devlet kontrolü altına girdi.
Bu ve bunlar gibi birçok farklı sebep 1929 Ekonomik buhranının başlamasına neden oldu.
Türkiye’de de 1929 ekonomik krizi büyük ölçüde hissedildi. Türkiye’nin dış ticaret hacmi daraldı ve iflaslar başladı. Üretimi artırmak üzere kredi çeken ticari şirketler ise borçlarını ödeyemediler. Ondan sonra Halkın memnuniyetsizliği ve Atatürk’ün de isteği üzerine muhalefet parti olan Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Bu partiyle yeni ekonomik modeller üzerinde çalışmalar başladı.
Hoop, gelelim bu güne. Bu gün ekonomik iflasta değiliz tabiki. Ancak ekonomik bir krizdeyiz. Üstelik bu Dünya çapında bir kriz. Sadece Türkiye değil Amerikada’da binlerce insan işinden kovuluyor, yüzlerce şirket küçülmeye gidiyor. Hepsi yeni bir politikayla bu yeni ekonomik duruma kendisini hazırlamaya çalışıyor. Bir şeylerin yanlış gittiğinin farkındalar ve değiştirmeye, düzeltmeye çalışıyorlar.
Türkiye şartlarında bu kriz daha ağır hissediliyor ve hissedilecek. Çünkü harabe olmuş 11 ilimiz, harcanması gereken 103,6 milyar dolar ve kontrol edilmesi gereken milyonlarca yapı var. Ancak her şeye rağmen doğru politikalar ve liyakatli insanlarla her şeyin üstesinden gelebileceğimize inanıyorum.
Videomu beğendiyseniz like atmayı ve kanalıma abone olmayı unutmayın. Düşüncelerinizi yorum olarak benimle paylaşabilirsiniz. Bunları yapmanız benim için gerçekten önemli çünkü kanalımın gelişmesi için bunlara ihtiyacım var. Bir sonraki videoda görüşmek üzere. Hoşça kalın.
KAYNAKÇA
https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/son-iki-asirda-83-ulke-iflas-etti-29396236 "Son iki asırda 83 ülke iflas etti"
https://www.cnbc.com/2023/01/18/tech-layoffs-microsoft-amazon-meta-others-have-cut-more-than-60000.html Google, Meta, Amazon ve diğer teknoloji şirketleri geçen yıl 104.000′den fazla çalışanını işten çıkardı.
https://www.dunya.com/ekonomi/isten-cikarma-dalgasi-yayiliyor-amazon-google-microsofttan-sonra-simdi-de-ford-ve-dow-haberi-684094 İşten çıkarma dalgası yayılıyor
Yorumlar
Yorum Gönder